قرآن شناسی حضرت علی(ع)

قرآن‏ شناسی حضرت علی (ع) شناخت قرآن با نهج ‏البلاغه :

یکی از بهترین منابع شناخت قرآن سخنان و گفته ‏های حضرت علی (ع) درباره قرآن‏ شناسی است. این سخنان به ما می‏ آموزد که ایشان چه تعریفی از قرآن داشته ‏اند و در نظر ایشان قرآن چه جایگاهی داشته است. برای رعایت اختصار تنها به جملات نهج ‏البلاغه مولا مراجعه کرده ‏ایم و توصیف‏ های ایشان را از قرآن به نگارش درآورده ‏ایم.
نکته مهم در سخنان حضرت علی (ع) این است که ایشان از منظری بسیار جالب توجه به قرآن می ‏نگرد و قرآن را به ‏گونه‏ ای می ‏شناسد و معرفی می‏ کند که انسان باور می ‏کند که آنچه حضرت علی (ع) توصیف می‏ کند ، "سخن خدا"ست.  
 
قرآن‏ شناسی حضرت علی (ع) :
قرآن را بیاموزید که بهترین سخن [برای آموختن و به خاطر سپردن] است و در [سخنان] آن بیندیشید چرا که بهار دلهاست [و اندیشیدن در آن باعث طراوت و تازگی دل می ‏شود] و با نور آن [تاریکی ‏ها [خود را درمان کنید ، زیرا درمان بیماری‏های درون است و آن را چنان‏که شایسته است بخوانید زیرا سودمندترین داستان‏هاست.
[قرآن] کتاب خداست که با آن بینش پیدا می‏ کنید ، گویا و شنوا می ‏شوید ، کتابی که هر جمله آن با کمک جمله‏ های دیگر [با انسان] سخن می گوید و هر بخش ، گواه [عظمت و حقیقت] بخش دیگر است. قرآن در مسیر حرکت به سوی خدا ، هیچ انحرافی ایجاد نمی ‏کند و همراه و هم‏نشین خود را از [راه رسیدن به خدا] منحرف نمی‏ کند. (2)
بدانید که قرآن نصیحت ‏گری است که نصیحت خود را به خیانت نمی ‏آلاید و راهنمایی است که هرگز کسی را گمراه نمی‏ کند و سخن‏گویی است که هرگز دروغ نمی ‏گوید. امکان ندارد کسی با قرآن هم‏نشین شود مگر این‏که این هم‏نشینی باعث شود که بهترین راه هدایت را بجوید و از کوری و کوربینی‏اش کم می ‏شود. این حقیقت را بدانید که بعد از [آشنایی با] قرآن [قرآن به گونه‏ ای افراد را بی ‏نیاز می‏ کند که] دیگر هیچ نوع از نیازمندی باقی نمی ‏ماند و کسی قبل از [آشنایی با [قرآن ممکن نیست که مزه بی‏ نیازی را بچشد.
پس بیایید و درمان دردهایتان را از قرآن بخواهید و با یاری قرآن برمشکلات سخت خویش پیروز شوید ، زیرا درمان بزرگ‏ترین دردهای شما ـ از جمله کفر ، نفاق ، بی راهه ‏روی و گمراهی ـ همه در قرآن است. به وسیله قرآن هر آنچه می‏ خواهید ، از خدا بخواهید و با دوستی قرآن [ است که می توانید] به سوی خدا روکنید. اما مبادا که آن را وسیله گدایی از خلق خدا قرار دهید. [ زیرا قرآن وسیله‏ ای برای توجه و رسیدن به خداست] و بندگان با هیچ وسیله ‏ای نمی ‏توانند مانند استفاده از قرآن به سوی خداوند حرکت کنند.
بدانید که قرآن شفاعت‏گری است که شفاعت او قطعاً پذیرفته می‏ شود و سخن‏گویی است که سخن او [ در درگاه الهی [پذیرفته است ، بنابراین هر کس که قرآن در روز قیامت از او شفاعت کند ، پذیرفته می ‏شود، همان‏گونه که اگر از کسی شکوه کند [ بی‏ چون و چرا] پذیرفته است.
در روز قیامت کسی فریاد می‏ زند که " امروز جز آنها که به کشت و زرع قرآن مشغول بودند ، تمامی کشاورزان درگیر کشت و عاقبت کار خویش ‏اند" پس [ای مردم] بیایید و از کشاورزان قرآن و پیروانش باشید و در مسیر حرکت به سوی پروردگارتان آن را به عنوان راهنما انتخاب کنید و قرآن را نصیحت‏ گر خود بدانید و در مقام مقایسه و انتخاب میان نظر خود و نظر قرآن به نظرها و افکار خود بدگمان باشید [نه قرآن] (3)
خداوند کتابی نازل کرده است پر از نور ؛ نوری که روشنایی آن هیچ‏گاه برطرف نمی‏ شود و چراغ ‏های آن ابداً به خاموشی نمی ‏گراید ، اقیانوسی که کسی به ژرفای آن دست نمی‏ یابد ، راهی که [آن‏ چنان روشن و سرراست است که [رهروان آن گم نمی ‏شوند ، درخششی که تابش آن از بین نمی‏ رود ، سند و دلیلی که دلالت آن همیشگی است ، توضیح و تشریحی [برای امور مورد نیاز شما] که پایه‏ های او هیچ گاه ویران نمی ‏شود ، درمانی که از عوارض آن جای نگرانی نیست ، عزتی است که یاوران قرآن را عزیز و شکست‏ ناپذیر می‏ کند ، حقی که ابداً یاران خود [در وقت کوشش در راه رسیدن به حق [تنها نمی‏ گذارد. آری ، معدن ایمان است و مایه فراوانی آن ، چشمه ‏های علم است و دریاهای دانش ، باغ ‏های عدالت است و آبگیرهای آن ، زیربنای اسلام است و ساختار آن ، دریایی است که هر چه از آبش بردارند تمام نمی‏ شود ، چشمه‏ ساری است که هر چه آبش مصرف شود ، نمی‏ خشکد ، آبشخوری که هر چه قدر که تعداد آب‏نوشان زیاد باشد از آب آن کم نمی ‏شود. منزلگاهی است که مسافران آن را گم نمی‏ کنند ، علائم راهی است که با دیدن آن مسافران بی راهه نمی‏ روند ، جای‏جای راهش به نرده ‏ها و حفاظ ‏هایی مجهز است تا رهروان را از انحراف از جاده حفظ کند ، خداوند آن را برای تشنگی دانشمندان ، گوارا و برای قلب انسان‏ های جویای دانش ، بهار پرطراوت و برای حرکت صالحان راهی روشن قرار داده است. قرآن دارویی است [که با استفاده از آن] هیچ دردی بر جای نمی ‏ماند ، نوری است که هیچ تاریکی در آن راه ندارد ، ریسمانی است که به جای بسیار امنی بسته شده است ، قلعه ‏ای که تسخیرناپذیر است ، برای کسی که دنباله‏ رو اوست مایه عزت است ، برای کسی که به خانه آن وارد شود موجب امنیت است.
هر که آن را راهنمای خود قرار دهد هدایتش می ‏کند ، هر که آن را انتخاب کند ، برای او عذری موجه است [که چیز دیگری انتخاب نکند] برای کسی که بخواهد با منطق قرآن سخن بگوید ، دلیل و برهان است و برای کسی که با تکیه به قرآن [با هر چه خلاف قرآن است ]مشاجره می‏ کند ، شاهد [ی محکم] است و برای کسی که به آن استناد کند ، موجب پیروزی است. هر که قرآن را در سینه خود جای دهد قرآن نیز او را در سینه خود جای می ‏دهد ، کسی که بخواهد قرآن را به کار بندد و از آن استفاده کند ، قرآن برای او مرکبی راهوار است [خود زمینه به کار بستن آن را فراهم می‏ کند] و برای هر که در پناهش درآید سپر است. قرآن برای اهل دانش ، علم است ، برای روایت‏گران ، سخن و برای قاضیان و داوران حکم است. (4)
این کتاب خداست که در میان شماست ، سخن‏گویی که لکنت زبان ندارد ، خانه‏ ای که پایه ‏ها و ستون ‏های آن خراب نمی ‏شود و عزتی که یارانش هیچ‏گاه شکست نمی‏ خورند. (5)
خداوند سبحان به هیچ‏یک از امت‏ های پیشین ، کتابی چون قرآن عطا نکرده است ، چرا که بی‏گمان قرآن ریسمان محکم و وسیله مطمئن ارتباطی خداست. بهار دل‏ها و چشمه‏ های دانش در قرآن است و دل جز با قرآن [ از زنگارها] صیقل نمی ‏یابد. (6)
به کتاب خدا بازگردید که ریسمانی است محکم و نوری است ویژه و روشنگر ، درمانی است سودمند ، چشمه ‏ای است سیراب ‏کننده و کسانی را که به قرآن دست یابند از هر خطایی یا مصون می‏ دارد و برای هر کس که به قرآن دست پیدا کند و با آن ارتباط برقرار کند ، مایه نجات است. کتابی که هرگز در آن انحرافی به وقوع نخواهد پیوست که نیاز به اصلاح کردن آن باشد ، تغییر جهت نمی‏ دهد که موجب انحراف شود تکرار و شنیدن پیاپی کهنه ‏اش نخواهد کرد ، هر که با الهام از قرآن سخن بگوید سخن راست و درست می ‏زند و هر که بر مبنای قرآن کار کند پیشتاز است. (7)
ظاهر [جمله ‏ها و عبارت‏ های] قرآن بسیار زیبا و باطن آن بسیار عمیق است. شگفتی ‏های آن پایان نمی‏ پذیرد و ناشناخته ‏های آن تمام نمی‏ شود و جز با نور قرآن تاریکی‏ ها را نمی ‏توان زدود. (8)
از قرآن بخواهید که با شما سخن بگوید ... بدانید که دانش آینده و سخن از گذشته و درمان دردهایتان و راز نظم و نظام یافتن شما همه و همه در قرآن است. (9)
 
پی نوشت ها:
1ـ نهج ‏البلاغه ، خطبه 109
2ـ همان ، خطبه 133
3ـ همان ، خطبه 175
4ـ همان ، خطبه 189
5ـ همان ، خطبه 133
6ـ همان ، خطبه 175
7ـ همان ، خطبه 155
8ـ همان ، خطبه 18

9- همان ، خطبه 157

منبع :نهج ‏البلاغه ، ترجمه عبدالمحمد آیتی ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی ؛ بنیاد نهج ‏البلاغه ، 1377